Na przełomie sierpnia i września zakwita fioletowe ponad 70 ha morze wrzosów. To rozpoczynająca jesień odsłona teatru przyrody na Wydmach Lucynowsko-Mostowieckich, jednej z najcenniejszych perełek przyrodniczych Mazowsza. Na terenie o bardzo zróżnicowanej rzeźbie z ponad 20m różnicą wzniesień, na piaszczystych, ubogich glebach występują unikatowe zbiorowiska roślinne, które stały się podstawą zgłoszenia 427,8 ha obszaru przez lokalne społeczeństwo do objęcia go ochroną rezerwatową w 2001 r. W 2004 roku Ministerstwo Środowiska zgłosiło ostoję jako obszar specjalnej ochrony siedlisk do Komisji Europejskiej, która zatwierdziła go w 2007r. jako obszar mający znaczenie dla Wspólnoty, wchodzący w skład terenów kontynentalnego regionu biogeograficznego.
Obszar Wydm Lucynowsko-Mostowieckich Natura 2000 PLH 140013 od 2004 roku ma powierzchnie 300,48 ha – w większej części należy do gminy Wyszków, w niewielkiej południowo-wschodniej do gminy Zabrodzie. Zajmuje tereny leśne (43% powierzchni), użytki rolne (15%), a przede wszystkim kompleks wydm parabolicznych pomiędzy Mostówką, a Lucynowem (13%) porośniętych murawami psammofilnymi, wrzosowiskami oraz zróżnicowanymi troficznie zbiorowiskami borowymi.
Na terenie obszaru występują trzy siedliska przyrodnicze wymienione w Dyrektywie Siedliskowej: wydmy śródlądowe z murawami napiaskowymi, suche wrzosowiska (janowcowe i mącznicowe) oraz śródlądowy bór suchy (bór chrobotkowy). Bogactwo flory liczy 384 gatunki roślin naczyniowych (2 narażone na wymarcie w Polsce), w tym: 11 ściśle chronionych roślin, 4 częściowo chronione w Polsce, 29 gatunków rzadkich regionalnie. Ponadto rośnie tu 30 gatunków drzew i krzewów, 7 gatunków paprotników, 10 gatunków mchów (3 objęte ochroną częściową), 83 gatunki porostów (17 chronionych, w tym 10 zagrożonych wyginięciem w skali kraju).
Tego skarbca natury nie ma na mapach. Można tu dojechać samochodem skręcając z trasy ekspresowej S8 w kierunku Wyszkowa na Rondzie Mostówka na wschód szosą, od której północnej strony rozpoczynają się bory sosnowe ostoi, mijając stanowiska mącznicy lekarskiej wyglądające jak jej plantacja w lesie. Po przejechaniu torów kolejowych w Mostówce skręcamy na lewo, na północ, na wolne miejsce do parkowania.
Zmierzamy do serca wydm wzdłuż torów idąc w kierunku północnym. W drodze zadziwiają nas tu 100 – 200 m2 płożące się płaty wiecznie zielonej, ściśle chronionej mącznicy lekarskiej. Ogromny pożar w 1993r. zniszczył znaczną część lasów po obu stronach torów. Jednocześnie spowodował bardzo silną ekspansję rosnącej tu od lat mącznicy lekarskiej, której stanowisko na Wydmach należy do największej w Polsce i Europie Środkowo-Wschodniej.
Na piaskach rosną murawy szczotlichowe, przebłyskuje macierzanka piaskowa, pojawiają się porosty i … wrzosowiska ciągnące się po horyzont. Teatr przyrody na Wydmach działa cały rok. Jesień gra ferią złota, czerwieni, brązów, aż po szarości szykując florę do zimowego odpoczynku w ostrym kontraście do wiecznie zielonych olbrzymich płatów mącznicy lekarskiej. Jakże tu pięknie zimą! Wiosną zakwitną konwalie majowe, zakwitną jasnoróżowe kwiaty mącznicy lekarskiej (owocującej latem, co jest ogromnie rzadkim zjawiskiem w Polsce środkowej), zabłysną storczyki, potem pojawią się goździki piaszczyste … Nie sposób opisać ponad pół tysiąca obecnych tu przedstawicieli flory. Szczęśliwcy napotkają jaszczurki zwinki i jaszczurki żyworodki, grzebieniuszki ziemne, a także ciekawskie ropuchy szare. Ciszę zakłóca brzęczenie owadów, śpiew ptaków i zadziwia czystość powietrza.
Każdy, kto był na Wydmach Lucynowsko-Mostowieckich wraca tu zauroczony. Choć nie ma tu ścieżek turystycznych, a nawet tablic informacyjnych. Mam nadzieję, że zostali Państwo przekonani, że to cenne miejsce jest warte przygotowań w kierunku turystycznym. Krajobraz wydm z wieży widokowej na jednej z wydm dawałby niezapomniane wrażenia przez cały rok. Teraz tylko pasażerowie kolei na trasie Mostówka – Lucynów i odwrotnie mogą uczestniczyć w spektaklach przyrody patrząc z wysoka okien pociągu.
Wydmy Lucynowsko-Mostowieckie miały w swoim założeniu miały chronić ciąg sukcesyjny: od wydm, poprzez murawy piaszczyste – wrzosowiska – wrzosowiska mącznicowe, aż do suchych borów. Odcinając w 2014 roku 134,72 ha z obszaru Wydm decydenci pozbawili nas ostatniego ogniwa sukcesji – borów sosnowych w części północno-wschodniej. Występujące tam bory to bory suche i najuboższe postacie borów świeżych, chronionych w Naturze 2000. Rosną tu dwa gatunki objęte całkowitą ochrona: widłak cyprysowaty i sasanka otwarta – gatunek wymagający ochrony w formie wyznaczania obszarów Natura 2000. Występuje także chroniona częściowo płucnica islandzka i wiele ciekawych gatunków porostów. Czy na pewno zmniejszenie obszaru miało sens? W części północnej odcięto stanowiska chronionych storczyków, rojników, podkolanu białego, kocanek piaskowych, centurii pospolitej, kaliny koralowej … i liczne stanowiska 15 roślin rzadkich regionalnie.
Wydmy Lucynowsko-Mostowieckie należy nie tylko chronić, ale i chwalić się nimi w kraju, w Europie, w świecie.
Renata Kmiecik
Oddział Wyszkowski
Ligii Ochrony Przyrody
